Taal groeit en evolueert organisch, omdat we steeds nieuwe woorden nodig hebben om onze maatschappij en cultuur te kunnen beschrijven. Dat wordt vooral weerspiegeld in de complexe manier waarop ons dagelijks leven verweven is met technologie. Nu onze technologie sneller dan ooit evolueert, moet onze taal natuurlijk volgen. We willen taal immers zodanig optimaliseren dat we er op een snelle en eenduidige manier complexe boodschappen mee kunnen overbrengen. En dat is net hetzelfde als wat technologie wil doen.
Volgens experts neemt de hoeveelheid technische woordenschat, maar ook bijvoorbeeld straattaal, die we in het dagelijks leven gebruiken momenteel sneller toe dan ooit tevoren. De helft van de wereldbevolking heeft tegenwoordig toegang tot het internet en dat betekent uiteraard ook een steeds sterkere stroom van communicatie. Er worden aan een adembenemend tempo ideeën, woorden en zinnen gegenereerd en verspreid. Waar het vroeger jaren duurde voordat gespecialiseerde taal de overstap maakte van uitvinder naar het grote publiek, raakt technisch jargon, dankzij de toenemende invloed van technologie op de economie en het gebruik van sociale media vandaag de dag enorm snel ingeburgerd.
Termen als 'botnet', 'net-neutrality' (netneutraliteit) en 'backward compatible' (achterwaarts compatibel) zijn allemaal technische termen die zijn opgenomen in de Merriam-Webster, een Amerikaans woordenboek. Weet je niet wat ze betekenen? Dan kun je terecht bij een virtuele assistent zoals Siri, Google Assistant of Alexa.
Het Center for Corporate studies helpt je de taal van het bedrijfsleven onder de knie te krijgen. Bron: YouTube
Al dat nieuwe taalgebruik is vooral het werk van innovatieve techbedrijven. Daar bedenken ze vaak dergelijke uitdrukkingen om nieuwe technieken of processen te beschrijven, maar ze kunnen ook dienen als een vorm van 'branding' voor een bedrijf. Het ultieme marketingsucces bereik je wanneer je merknaam in het dagdagelijks taalgebruik terechtkomt, denk maar aan 'googelen', 'skypen' en 'fotoshoppen'. Minder bekend is 'uberiseren' (de markt volledig op z'n kop zetten en herdefiniëren) of, zoals in bovenstaande video, 'de Uber zijn' van een bepaalde sector.
Betekenis: work in progress
Een woord is nooit af als het opduikt in het taalgebruik en de betekenis ligt niet vast. Die evolueert namelijk met de tijd, waardoor ons begrip en beeld van een term mee veranderen. Denken we bijvoorbeeld aan het woord 'nerd'. Vroeger was dat nog een denigrerende term die werd gebruikt om mensen te beledigen die afgezonderd, sociaal onhandig of buitenstaanders waren, vandaag is het een waar ereteken geworden. Wie vandaag 'nerd' zegt, denkt aan 'betrouwbare expertise', en dat hangt dan weer samen met een ware paradigmaverschuiving in het informatietijdperk. Deze verandering is onder meer te danken aan de economische successen van Silicon Valley-pioniers zoals Steve Jobs en Bill Gates. Zij leiden bedrijven die vandaag miljarden opbrengen en die meer informatie over ons dagelijks leven hebben verzameld dan wie ook. En als kennis macht is, dan is de nerd nu koning.
Wie beslist wat er in het woordenboek komt – en is het tempo nog wel te volgen?
Vroeger was het woordenboek dé referentie om te bepalen of iets 'correct' was of niet. Dat is verleden tijd. De belangrijkste woordenboeken richten zich nu op het beschrijven van de taal zoals de mensen die daadwerkelijk gebruiken, terwijl ze bewust alle hoogdravende academische bezwaren naast zich neerleggen.
In 2007 heeft de Oxford English Dictionary enkele woorden uit haar junioreditie verwijderd die de natuur beschrijven, zoals 'acorn' (eikel), 'dandelion' (paardenbloem), 'mistletoe' (maretak), 'pasture' (weiland) en 'willow' (wilg). Die woorden werden vervangen door termen zoals 'blog', 'broadband' (breedband), 'chatroom', 'cut-and-paste' (knippen en plakken) en 'MP3 player' (MP3-speler), tot groot ongenoegen van vele ouders. Sommige vroegen de redactie van het woordenboek om de 'buitenwoorden' opnieuw op te nemen, andere vonden het een storm in een glas water. Zij vonden dat hoe minder lijvig het boek was, hoe groter de kans dat kinderen het bij zich zouden dragen.
Oxford Dictionaries liet ook weten dat hun nieuwste gedrukte standaardversie zo'n 220.000 woorden bevat. Maar de belangrijkste internationale woordenboeken zijn niet langer gebonden aan de limieten van een fysiek boek. De online edities zijn veel groter en evolueren voortdurend, en documenteren daarbij aan een indrukwekkend tempo nieuwe woorden die online verschijnen. De hedendaagse redacteur schuimt het internet af op zoek naar mogelijke nieuwe woorden die hij of zij kan opnemen en ontvangt vaak inzendingen en voorstellen van het grote publiek.
Oxford English Dictionary – Hoe nieuwe woorden hun weg vinden naar het Oxford-woordenboek. Bron: YouTube
Vorig jaar heeft het online woordenboek Merriam-Webster enkele heel creatieve woorden opgenomen. Hier zijn enkele markante voorbeelden: 'Trumpadour' (de haarstijl van Amerikaans president Donald Trump), 'nomophobia' (nomofobie; de angst om je mobiele telefoon niet bij te hebben), 'unfortunacy' (onfortuinlijkheid; de staat van overbelasting door een reeks ongelukkige gebeurtenissen) en de samentrekking 'conlang' (een nep- of uitgevonden taal). Misschien toch een beetje kinderachtig zullen de wat oudere lezers denken, maar veel nieuwe handige en accurate woorden vinden hun oorsprong in de creatieve geest van jongeren.
Where the wild words are
Taalvernieuwing gebeurt spontaan. Wanneer de mainstream een poging waagt om zogezegd nieuwe en hippe woorden te lanceren, loopt het wel eens mis. In Duitsland bijvoorbeeld zoekt het gerenommeerde Langenscheidt-woordenboek elk jaar opnieuw het hipste tienerwoord van het jaar. Het woordenboek verzamelt inzendingen van het grote publiek, en een jury van middelbareschoolstudenten, YouTube-sterren, taalkundigen, leerkrachten en journalisten kiest dan een winnaar. Dit jaar viel de keuze op 'Fly-sein', een vertaling van de Engelse uitdrukking 'being fly' (cool zijn). Een verrassende keuze volgens vele waarnemers, want de Engelse uitdrukking is ondertussen al aardig gedateerd. Maar ook veel jongeren vielen uit de lucht, ze hadden de uitdrukking nog nooit gehoord, laat staan gebruikt.
Duitsers kunnen stemmen voor hun Woord van het Jaar
Een nieuw woord onstaat wanneer de bestaande woordenschat zijn beste tijd gehad heeft en saai en emotieloos wordt. Op dat moment bedenken jongeren nieuwe woorden om zo nieuw licht te werpen op sociale interacties. Die woorden verschijnen dan eerst in de popcultuur, waar de invloed van straattaal groot is. Een beter voorbeeld van organisch evoluerende (jongeren)taal in Duitsland is het gebruik van Turkse, Arabische en Koerdische woorden door Haftbefehl, een gangsta-rapper en performer. Zijn teksten vermengen niet alleen woordenschat uit die drie talen met het Duits, maar weerspiegelen ook de culturele en economische invloed van de migrantengemeenschap waarin hij is opgegroeid. Met nieuwe woordenschat definieert hij zijn positie in de maatschappij. Zijn boodschap: Ik schaam me niet voor mijn afkomst, en als je wilt weten waar ik het over heb, moet je het maar opzoeken of het aan iemand vragen zoals ik. Zijn muziek krijgt veel lof in de media en woorden zoals 'abi' ('broer') worden door steeds meer mensen begrepen.
Memes en internetjargon bepalen meer dan ooit onze taal
Sommige woorden uit de internetcultuur lijken helemaal niet op woorden. Wat hebben bijvoorbeeld TMI (te veel informatie), FOMO (angst om iets te mislopen) en ICYMI (mocht je het gemist hebben) gemeen? Het zijn allemaal afkortingen die vaak worden gebruikt in getypte internetcommunicatie, en het zijn bovendien allemaal relatief nieuwe toevoegingen aan de Merriam-Webster. Dit toont aan dat de definitie van 'woord' breder wordt, en ook hoeveel tijd we online spenderen en hoe de meest voorkomende vorm van communicatie op het internet – geschreven communicatie – zich nu ook weerspiegelt in onze gesproken taal.
Andere woordenboeken die het levenslicht zagen op het internet zijn ook aan het evolueren. Het emojitoetsenbord dat wordt gebruikt in berichtenapps groeit bijvoorbeeld met elke update die het officiële Consortium voor emoji's uitbrengt. Deze pictografische symbolen hebben een lange weg afgelegd sinds de internettaal van getypte toetsenbordsmiley's. Ze zijn in staat een gevoel, een voorwerp of een situatie uit te drukken en zijn universeel bruikbaar, ongeacht de moedertaal van de gebruiker. Hun toenemende complexiteit weerspiegelt ook het publieke debat. Het aanbod aan emoji's werd uitgebreid met nieuwe emoji's die vrouwen afbeelden in diverse beroepsfuncties naar aanleiding van het huidige inclusie- en diversiteitsdebat in de maatschappij.
Je kunt niet niet communiceren
Als we dus nu al online communiceren aan de hand van kleine pictografische figuurtjes, waar ligt dan de toekomst van taal? Sommige onderzoekers en deskundigen denken dat toekomstige technologische veranderingen uiteindelijk de aard van taal zelf zullen veranderen.
Ken Perlin bijvoorbeeld; professor in de computerwetenschappen aan de New York University, gelooft dat taal in de toekomst steeds minder om mondelinge uitdrukking zal gaan, en meer om communicatie aan de hand van een combinatie van gebaren en geluiden.. Hij stelt dat er voor wat wij kennen als 'toegevoegde realiteit' voor de kinderen van de toekomst helemaal niets 'toegevoegd' meer zal zijn. Het wordt de normaalste zaak van de wereld aangezien ze nooit iets anders gekend hebben. Deze kinderen zullen niet meer, zoals wij nu, moeten leren omgaan met een realiteit waarin niets meer gebonden is aan de wetten van de fysica. De manier waarop ze communiceren zal daarom een evolutie doormaken die ongezien is in de laatste 5.000 jaar.
Internetgeletterdheid en de toekomst
Het lingo van jongeren en Silicon Valley kan soms moeilijk te ontcijferen zijn, maar speelt wel een sleutelrol als de we evolutie van de taal rondom ons beter willen begrijpen. We hebben hierboven slechts enkele aspecten van taalverandering belicht en ons beperkt tot waar ze het sterktst voelbaar is, maar naarmate technologie en de structuren van de samenleving onderling steeds afhankelijker worden, gaan deze veranderingen zich alleen maar sneller manifesteren.